De klinisch psycholoog Paul Gilbert heeft deze werkwoorden moeten, willen en mogen gekoppeld aan emotieregulatie-systemen; het gevaar-, jaag- en zorgsysteem. Deze systemen hebben vanuit de evolutie een functie en worden geactiveerd in ons brein. Inzicht in deze 3 systemen kan je helpen de balans te vinden tussen inspanning en ontspanning en maakt duidelijk waarom je soms dingen doet die wellicht helemaal niet zo handig zijn.
Het moeten komt voort uit ons gevaarsysteem; een fight-flight-freeze reactie die uit zelfbescherming ontstaat. Dit is heel nuttig want als je oversteekt en er komt een auto aan, zorgt dit gevaarsysteem dat je wegrent. In psychologische zin is dit systeem actief wanneer we gevoelens van angst of afkeer ervaren. Dit komt voor tijdens een spannende presentatie of wanneer je je verplicht voelt naar een feestje te gaan. Doe je het niet dan zou je evolutionair gezien afgewezen kunnen worden door de groep en dat zou je overlevingskans verlagen. Dus je moet (zegt je brein). Wanneer heb jij het gevoel dat je van alles moet?
Het willen wordt door Gilbert gekoppeld aan het jaagsysteem. Bij dieren zie je dit mooi terugkomen. Als het gevaar geweken is, gaan ze jagen naar voedsel. Wij mensen jagen ook, maar dan naar een ander soort beloning. Dit kan zijn status (promotie), waardering en erkenning (complimentje), materie (groter huis/auto) of een ander soort beeld dat we als ideaal zien (een gezin/ wereldreis/ gelukkig zijn enz.). Wat streef jij na?
Zowel bij het moeten en willen is ons stressniveau hoog. Het is gericht op korte termijn. Er komen stresshormonen vrij, hartslag versnelt en het immuunsysteem verzwakt. Het lichaam is in staat van paraatheid en zijn we te lang actief dan raakt het uitgeput. De bekende burn-out dus.
Gilbert noemt nog een derde systeem: het zorgsysteem. Dit staat in relatie tot het werkwoord mogen. Bij katten zie je dat ze gaan spinnen wanneer het gevaar geweken is en zij hun buik vol hebben. En apen gaan vlooien. Het is een staat van ontspanning waarin niets hoeft. Je voelt je tevreden, verbonden en er is ruimte voor nieuwe mogelijkheden en creativiteit. Dit systeem is gericht op duurzaamheid. Is het zorgsysteem actief dan is ons lichaam in rust; onze ademhaling wordt kalmer, spieren ontspannen en de bloeddruk daalt.
Alle drie de systemen hebben we nodig. Wat we echter vaak zien, is dat ze niet in balans zijn. We ervaren dat we in onze maatschappij veel moeten, we willen ook veel en dan is er weinig ruimte over voor mogen; voor even niets hoeven (doen). En soms vinden we ook dat we helemaal niet mogen falen, rot voelen, niets doen, enz. Ons zorgsysteem is over het algemeen minder goed ontwikkeld dan de andere twee systemen.
Dankzij ons plastische brein is het wel mogelijk dit zorgsysteem te ontwikkelen. Daardoor ontstaat ook vaak een betere balans met het gevaar- en jaagsysteem. Heb je daar behoefte aan? Inventariseer dan voor jezelf wat situaties of activiteiten zijn waarbij je dat gevoel van mogen ervaart; dat je je tevreden, kalm en verbonden voelt. Door je bewust te worden van deze systemen in je dagelijkse leven en op momenten te kiezen voor het zorgsysteem, kun je beginnen de balans te verbeteren.
Mocht je hier verdieping in willen dan is de compassietraining zinvol. Deze training is er juist op gericht het zorgsysteem te vergroten en de balans tussen de systemen te verbeteren. Bij 'Compassie' op deze site vind je informatie over de training.
Ik wens je veel plezier bij het mogen mogen!